So‘nggi yillardagi eng og‘riqli muammolardan biri – ko‘p hollarda uy-joy topshirish muddati kechikayotgani, aholi tomonidan to‘langan pulning “muzlatib qo‘yilishi”, shartnoma asosan investor manfaatlariga xizmat qilayotgani. Qurilish va uy-joy-ijtimoiy iqtisodiyot vazirligi qurilmagan binodan kvartira sotib olishda odamlarning mablag‘larini himoya qilishni ta’minlaydigan tizimni o‘rganmoqda. Kun.uz sayti mazkur tizim qanday ishlashi haqida mutasaddilardan izoh oldi.
Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligi tomonidan ishlab chiqilayotgan yangi tizim orqali xalq pullari bank vositachilari orqali ishonchli ishlab chiqaruvchiga beriladi. Bunda quruvchi ishning 30 foizini o‘z mablag‘i hisobidan amalga oshiradi, qolgan 70 foizini esa bank to‘laydi. Platformaga kelsak, u 1970-yillarda ko'plab xorijiy mamlakatlarda joriy etilgan va muntazam ravishda takomillashtirilmoqda. Xususan, Rossiyada bu masala bo'yicha maxsus qonun qo'llaniladi. O‘zbekiston ham shu va boshqa mamlakatlar tajribasini o‘rganmoqda va bu yondashuvni amalga oshirishga kirishmoqda. Yangi tizimni qabul qilish ba'zi qonunlarga o'zgartirishlar kiritishni talab qiladi. Eng yaxshi tomoni shundaki, fuqarolarning mablag'lari himoyalangan.
Tizim ushbu sohadagi biznes istiqbollariga salbiy ta'sir ko'rsatmaydimi?
“Bu ideal tizim, u biznes bo'linmalari uchun ham foydali, chunki ikkinchi bo'linmaning aksiyador sifatidagi loyihaga ishonchi paydo bo'ladi. Ko'pgina mamlakatlarda ulushlar bilan qurilgan uylarning elektron tizimlari ham yaratilgan va bunday uylar platformada ro'yxatga olingan.
Avvalo, tadbirkorlar uy-joy qurilishida qonuniy rasmiylashtirishga e'tibor qaratishlari kerak. Shuning uchun bu kabi holatlar, noqonuniy qurilgan uylar ko‘p. Lekin kadastrda qayd etilmagan, hamma narsa qonuniy yo‘lga qo‘yilgandan keyin uylarga kadastr beriladi”, – deydi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi departamenti direktori Davron Meliev. Xo'sh, banklar ishonchli ishlab chiquvchilarni qanday aniqlashadi?
“Hozirda banklar orqali ishonchli kompaniyalarga pul o‘tkazilmoqda. Banklar yoki Qurilish vazirligi ishonchli kompaniyalarni ko'rib chiqadi. Bu erda uy-joy quruvchi qurilish tashkiloti emas, balki investor ham bo'lishi mumkin va alohida qurilish tashkilotining ishtiroki bo'lishi mumkin.
Bugun bizda 2021-yildan buyon faoliyat yuritayotgan qurilish-pudrat tashkilotlari reytingi mavjud. U yerda 25 mingdan ortiq tashkilot bo‘lgan bo‘lsa, saralashdan so‘ng bu raqam 17 mingtaga kamaydi. Pudratchi tashkilotlar faoliyati har oyda baholanadi. Tizim ularni saralaydi. Masalan, chuqur tahlil qilishda banklar bu vazifani xorijiy operatsiyalarda bajaradilar. Bank uy-joy qurilishi va uning byudjet asoslarini o'rganadi. U investorlarning to'lov qobiliyatini, oldingi qurilish shartlari va tarixini tekshiradi.
Ushbu tizim ko'chmas mulk narxining oshishiga olib keladimi?
“Ko'p mamlakatlarda uy-joy narxi ko'tariladi yoki kamayadi. Masalan, ayrim mamlakatlarda narxlar 10 foizga oshgan, boshqalarida esa 3 foizga pasaygan. Qonuniy ro'yxatga kiritilganda, mulkning narxi uning sifatiga bog'liq. Qurilish sifatini nazorat qilish texnik inspektorlar tomonidan amalga oshiriladi, bu esa uy-joyning umumiy narxiga ta'sir qilishi mumkin.
Bu masala hamon ochiq, biz hozirda buni tartibga soluvchi farmon va qonun loyihasini ishlab chiqyapmiz. Ya'ni, biz loyihani moliyalashtirish haqida gapiramiz. Ushbu protsedura bank tomonidan amalga oshiriladi. Uy-joy pudratchisiga pul berishda, loyihaga muvofiqmi yoki yo'qmi, sifat nazorati holatidan qat'i nazar, bu masalalarning barchasi hisobga olinadi. Agar shu asosda gapirsam, narx 1-2% ga o'zgarishi mumkin.
Hozirda qurilgan va sotilgan uylar bor, ularni tizim himoya qiladimi?
“Ushbu faoliyat o'z kapitali bilan uy-joy qurayotgan kompaniyalarga taalluqli emas. Bu tizim faqat manfaatdor fuqarolarga qaratilgan”, – deydi Davron Meliev.
Qo'shimcha ekspertiza tayinlandi. Belgilangan muddatda uy egasiga topshirilmasa, fuqaro uch oydan keyin eski hisobvarag'idan to'langan summani yechib olishi mumkin bo'ladi. Quruvchi bilan loyihani yakunlash chora-tadbirlarini muhokama qilib, qurilishi tugallanmagan uy bankka topshiriladi yoki bank uyni boshqa tadbirkorga topshiradi. Kelgusi oylarda eskrov tizimi to'g'risidagi qonun loyihasi ishlab chiqilishi kutilmoqda va bu jarayonda aholi va uy quruvchilar bilan maslahatlashiladi.
Shahzod Orakboev tayyorlanmoqda.