O‘zbekiston va Qozog‘istonda ikkinchi prezident hokimiyat tepasiga kelganidan so‘ng, Rossiya Ukrainaga bostirib kirganidan so‘ng Markaziy Osiyo va G‘arb o‘rtasidagi munosabatlar sifat jihatidan o‘zgarib bormoqda. Kun.uz siyosiy tahlilchilarni “Geosiyosat” dasturiga taklif qilib, mintaqaning AQSh, Yevropa Ittifoqi va NATO bilan aloqalaridagi muhim nuqtalar haqida suhbatlashdi.
Tahlilchi Shuhrat Rasul nazarida Yevropaning Markaziy Osiyoga qiziqishi ko’p jihatdan mintaqaning tabiiy resurslari va energetikasi bilan bog’liq.
“Ular Turkmaniston gaziga ham qiziqish bildirmoqda. “Shuningdek, turkman gazini Ozarbayjon va Kaspiy dengizi orqali G‘arbiy Yevropaga yetkazib berish loyihasi ham bor”, — dedi u.
Hozirgi vaqtda G'arbiy Evropaning MOdagi eng yirik savdo sherigi Qozog'iston hisoblanadi. Tahlilchining aytishicha, 2023 yilga borib Qozogʻiston va Gʻarbiy Yevropa davlatlari oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 41 milliard dollarni tashkil qiladi.
Shuhrat Rasulga ko‘ra, G‘arb Mudofaa vazirligiga bir qator talablarni qo‘ygan. Bular: gender tengligi, demokratiya, ayollar huquqlarini himoya qilish. “Oxirgi uch yilda ushbu masalalar boʻyicha soʻrovlar sezilarli darajada kamaydi. MO davlatlari mustaqillikka erishgach, koʻpgina Gʻarb davlatlari ular bilan munosabatlarni oʻrnatishda mintaqadagi bu masalalar boʻyicha qarashlar ularning mafkurasidan farq qilishini hisobga olmadi. Endi ularning bu boradagi qarashlari yanada realdir”, dedi u.
Siyosatchi Kamoliddin Rabbimov 2019-yilda Yevropa Ittifoqi Mudofaa vazirligi strategiyasini yangilaganini eslatdi.
“2016-yilgacha O‘zbekiston inson huquqlari jiddiy poymol qilingan davlat sifatida ko‘rib chiqilgan, biroq vaziyat juda o‘zgargan va G‘arbning bu boradagi pozitsiyasi ham ancha yumshoqroq. Mintaqaning geosiyosiy mustaqilligi Xitoy va Rossiyaning cheklanishiga bog'liq. Agar MO oʻzining geosiyosiy mustaqilligini yoʻqotsa, MO bu davlatlardan biri yoki ikkalasining taʼsiriga tushib qolishi mumkin”, dedi u.
Siyosiy tahlilchiga ko‘ra, yaqin-yaqingacha G‘arb Markaziy Osiyoga hamon Afg‘oniston nigohi bilan qaragan. “G‘arbiy Yevropaning strategik vazifasi Afg‘onistonda davlat barpo etish va buning uchun Mudofaa vazirligini qo‘llab-quvvatlash, mintaqadagi avtoritar davlatlar – Rossiya va Xitoyning ishtiroki uchun muvozanat yaratishdir. Ukrainada urush boshlanishi munosabati bilan Xitoy va Rossiyani jilovlash jarayoni faollashdi. “Xitoyning global miqyosdagi ambitsiyalari sezilarli darajada oshdi, – dedi Rabbimov.
Siyosatshunos Abduvali Soyibnazarov ham xuddi shunday fikrda. “Gʻarb mudofaa siyosatidagi ustuvor masala Xitoy va Rossiyani geosiyosiy toʻsishdir. AQSh Davlat kotibi Mayk Pompeo 2020-yilning fevral oyida Markaziy Osiyoga tashrifi chog‘ida “Biz Rossiya va Xitoy bilan MO davlatlari uchun kurashmaymiz, balki bu davlatlarning suverenitetini himoya qilamiz”, dedi. “Biroq Ukrainadagi voqealar G’arbni hushyor bo’lishga va mintaqadagi geosiyosiy muvozanatga ko’proq e’tibor berishga chaqirmoqda”, – deydi u.
Soyibnazarovning aytishicha, Markaziy Osiyo davlatlari sarmoya va hamkorlik borasida Gʻarb bilan aloqalarni oʻrnatishdan manfaatdor. Uning so‘zlariga ko‘ra, 1974 yilda AQSh tomonidan kommunistik mamlakatlarga nisbatan joriy qilingan savdo cheklovlari – Jekson Venik qonunining bekor qilinishi katta ahamiyatga ega.
Videolar orqali ushbu mavzu bo'yicha mutaxassislarning fikrlari bilan to'liq tanishishingiz mumkin.
NormuhammadAli Abdurahmonov so‘zga chiqdi.